تجربیات سفر به مکه مکرمه و مدینه منوره

به لطف خداوند متعال در فروردین نود و دو مقارن با شهادت حضرت زهر (سلام الله علیها) توفیق زیارت مدینه منوره و مکه مکرمه نصیب حقیر شد که برخی نکات و تجربیات را برای استفاده سایرین در این مطلب ثبت می کنم. البته برخی از این نکات عام و بدرد بقیه زیارتها و... هم می خورد

 

• تا می توانید در کسب معرفت درباره حج و هم چنین زیارت ائمه معصومین، حضرت زهرا و حضرت رسول اکرم (س) بکوشید. میزان دستاوردهای معنوی شما در این سفر دقیقا با میزان معرفت شما رابطه مستقیم دارد. برای کسب معرفت منابع مکتوبی منتشر شده است که چون من مطالعه نکردم توصیه ای در این زمینه ندارم. اما منابع صوتی هم وجود دارد که یک مورد از بهترین های آن سخنرانی های حجت الاسلام سعادت فر است که می توانید از اینجا دریافت نمایید. کلا در اعمال حج معارف زیادی نهفته است که هر چقدر بیشتر درک کنید بیشتر بهره می برید.
• یکی از مهمترین کارهای در سفر گرفتن توصیه درباره سفر از علما و اساتید اخلاق و... است که هم به معرفت می افزاید و هم به برنامه ریزی خودتان در سفر. جناب استاد جاودان توصیه هایشان را در این جا گذاشته اند و من هم از بزرگی توصیه خواستم که این دو توصیه را ایشان به من کردند:
  • در شهر مدینه سوره ضحی را بسیار بخوانید که انشالله گشایشی شود. چرا که این سوره درباره یتیمان است و همه ما یتیم و نیازمند توجه حضرت رسول (ص) هستیم. (بعدا در جایی مطالعه کردم که امیرالمومنین فرموده اند که آیه «و لسوف یعطیک ربک فترضی» امیدوارکننده ترین آیه قرآن است چرا که خداوند به رسول خدا آنقدر اعطا خواهد که ایشان راضی شوند و انشالله شفاعت امت هم یکی از خواسته های ایشان است. )
  • در شهر مکه دعای سحر را زیاد بخوانید و ظاهرا این توصیه حضرت آیت الله بهاء الدینی بوده است
  • حالا اگر دوستان در جای دیگری توصیه ای از کسی دریافت کرده است بفرمایند که اینجا اضافه کنیم
• از قبل از سفر برای خود آمادگی ایجاد کنید. ایجاد آمادگی یعنی همان معامله با خدا و به روشهای مختلفی محقق می شود. نذر و چله گرفتن و متعهد شدن به خواندن دعایی در هر روز و یا اهتمام به ترک گناهی خاص و یا عادتی بد و یا متعهد شدن به انجام عمل خوب و... که همه اینها از یک سو همان معامله با خداوند است که انشالله حسب آیه ده سوره صف معامله را بپذیرد و به سفر برکت دهد و از طرف دیگر تلاشی است برای فهماندن این حقیقت به قلب که اتفاق مهمی پیش رو است که درباره فهماندن قلب نکاتی قبلا نوشته ام که در ادامه می آید.
• از مهمترین آمادگی های قبل از سفر اشراف به عظمت و فضلیت دو مسجد عزیز نبوی و مسجد الحرام است و همچنین سایر مکانهایی نظیر مسجد قبا قبور شهدای احد و... که اشراف در این بند ناظر به امکان استفاده معنوی از این فضاها است. مثلا اینکه فضیلت نماز در مسجد نبوی معادل هزار نماز است و اینکه روضه یکی از باغهای بهشت است و اینکه حدود قدیم مسجد در زمان رسول خدا کجا بوده است و ستونهای مهم مسجد و یا اینکه بهترین مکانها برای نماز در مسجد الحرام مقابل رکن یمانی و حجر الاسود است و یا در فضائل ناودان طلا و یا مستجار و...... یک آشنایی اجمالی به راحتی در اینترنت قابل دسترسی است .
• 
• علاوه بر آشنایی با فضیلت های معنوی یک آشنایی تاریخی با وقایع و... هم کمک می کند به بهره مندی تاریخی از این سفر.
• از دیگر امور مهم و کلیدی اشراف جدی به احکام است. بر خلاف انتظار بسیاری از احکام آنقدری که مهم است ممکن است بیان نشود و یا برای روحانیون کاروان ها مهم نباشد. برای اقشاری که مخاطب این نوشته هستند لازم است که یادگیری دقیق آنها را در دستور کار قرار دهید :
  • احکام عمره مفرده را حتما خودتان یاد بگیرید. بسیاری از طوافها به دلیل برخی از مسائل جزئی ( مثلا چرخیدن رو به حجرالاسود و سلام دادن و حرکت کردن و یا دست کشیدن به کعبه در حین طواف و یا دست کشیدن به روی حجر اسماعیل و... ) باطل می شود و یعدا دردسرهای زیادی برای افراد ایجاد می شود. خلاصه ای از احکام مطابق با فتاوای رهبری اینجا گذاشته شده است که می توانید استفاده کنید
  • احکام نماز جماعت با اهل تسنن را از دید مرجع خودتان یاد بگیرید. مواردی از قبیل :
    • اوقات نماز بویژه نماز مغرب: وقت نماز مغرب آنها کمی زودتر از ما هست . البته موقعی که نماز اقامه می کنند به وقت ما هم اذان شده است.
    • اتصالات نماز در مسجد النبی و مسجد الحرام : برخی علما برخی مکان ها را متصل نمی دانند و...
    • مقابل و جلوی امام نماز خواندن در مسجد الحرام: امام جماعت مسجد الحرام نمازها را روبروی درب کعبه اقامه می کند و ظاهرا در محدوده هایی که مقابل امام حساب می شود نماز درست نیست. به علاوه ظهرها ایشان نماز را در بخش مسقف اقامه می کند که اگر در صحن باشید جلوی امام محسوب شده و نماز باطل است.
    • سجده بر روی فرش و یا سنگ و...
    • همچنین مشابه این احکام اگر در مسجدی غیر از این دو مسجد بودید (مثلا مسجد کنار هتل و...) و یا در شهر و یا مکان عمومی مثل فرودگاه و...،
    • اقتدا در نماز جمعه
    • کامل خواندن نماز در خارج از مسجد النبی و مسجد الحرام،
    • نماز در طبقه دوم
    • و... بویژه اگر از معتقدان به وحدت مسلمین هستید و حکم مرجعتان را کافی می دانید این امور از اهمیت دو چندان برخوردار است.

• حتما یک سر به بعثه بزنید (چه در مکه و چه در مدینه ) و از برنامه های فرهنگی آنها مطلع شوید. معمولا برنامه های خوبی دارند که بخش عمده ای آن مخصوص دانشجویان است و ممکن است به دلایلی اطلاع رسانی نکنند و ذکرش در اینجا هم ضروری نباشد.
• سر زدن به حسینیه شیعیان مدینه را هم در دستور کار قرار دهید. هم برای آنها قوت قلب است و هم برای ما درس آموز. البته من نه سال پیش که رفتم غربت عجیبی حاکم بود که این بار که رفتم الحمدلله گشایشی شده بود و حسینیه وسیعی ساخته بودند. آدرس خیابان علی ابن ابی طالب روبری مستشفی الزهرا خیابان عبدا... خطمی. اگر حال یک ربع پیاده روی داشته باشید از انتهای بین الحرمین در جهت قبله اتوبوسهای قصر الدخیل را سوار شوید و هر جا که پیاده شدید در خلاف جهت اتوبوس پیاده بروید تا برسید به مستشفی الزهرا
• به دلیل اختلاف تفکری ما با وهابیان بویژه در مدینه از حیث دعا و زیارت به شدت محدودیت وجود دارد نه اجازه برگزاری مراسم جمعی به شما میدهند و نه اجازه دست گرفتن کتاب دعا. به طور مستمر هم با نطق های بلند بر علیه شفاعت و توسل به ائمه معصومین صحبت می کنند لذا:
• اگر می توانید ادعیه حفظ کنید که بتوانید به آسانی بخوانید و کلا حفظ بودن هر دعایی مفید است و برای زمزمه کردن در مسیر راه، حین طواف ، قدم زدن بر بین الحرمین و... مفید است(به شرط مراقبت از حضور قلب). دعای عهد، زیارت حضرت رسول و ائمه معصومین، مناجات امیرالمومنین ، دعای توسل، برخی از مناجات خمس عشر و...  از آن جمله است. خلاصه هر چقدر دستتان از این جهت پر باشد امکان استفاده از سفر برایتان بیشتر است.
  • اگر نمی توانید در قطع های کوچک پرینت بگیرید و یا کارتهای کوچکی چاپ شده است و از آنها تهیه کنید که خیلی دست و پا گیر نباشد.
  • تلاش کنید مداح و مرثیه خوان خودتان باشید. به همان ترتیب بالا برای مناجات با ائمه شعر حفظ کنید و یا پرینت بگیرید و ببرید و همچنین ذکر مصیبت های ائمه و حضرت زهرا  و بقیه حضرات معصومین.
  • در همه موارد بالا استفاده از موبایل و کتابهای موبایلی هم مفید است. برخی از مطالب اینجا هست ولی برخی را هم من نتوانستم پیدا کنم.
• لطفا به قواعد و قوانین کشور سعودی و مدیران حرم احترام بگذارید. گرچه اختلاف و خصومت از سوی آنها وجود دارد ولی واقعا برخی از رفتارهای ما ایرانی ها در مکه و مدینه (و البته اخیرا جنوب شرق آسیایی ها در مکه ) واقعا پسندیده نیست. من مثالهای ساده ای را می زنم که دیدتان واقعی شود. شما ببینید وقتی که به ما سوء ظن وجود دارد این رفتارها چه ذهنیتی را برای مخاطب ایجاد می کند و بر اساس آن ذهنیت چه برخوردی با ما می کنند:
  • روضه در مسجد حضرت رسول (ص) متعلق به همه مسلمانان است. اکثر مسلمانان با دو رکعت نماز آنجا را ترک می کنند. اما ما ایرانی ها تا بیرونمان نکنند از آنجا نمی رویم و هی نماز پشت نماز. (اگر به مدیریت ما بود مثل بالاسر حضرت رضا چند سالی یک بار توفیق نماز به امثال ماها می رسید. اما آنجا تقریبا در هر بار زیارت می شود یک دو رکعت نماز خواند) همین موضوع درباره حجر حضرت اسماعیل و... هم جاری است.
  • خاک برداشتن از بقیع و دخیل بستن به نرده ها و... واقعا نه تنها ضرورت ندارد که موجب وهن شیعه هم می شود.
  • همه می دانیم که آنها به منظم بودن صفوف نماز بسیار تاکید دارند. لیکن علی رغم جواز برخی مرجع (هم چون رهبری) ما ایرانی ها برای خواندن نماز روی سنگ راه های تردد را بند می آوریم، نظم صفوف را بهم می زنیم و...
  • در سفر ما نسبت به تجمع و نشستن و دعا خواندن  در حیاط مسجد النبی سخت گیری کمتری بود و مسلمانان کشورهای دیگر هم این کار را می کردند. من نمی دانم چه اصراری است که حتما در بین الحرمین بنشینیم که راه تردد را می بندد و نظم آنجا را بهم می زند و... و هر روز صبح با پلیس و... بیایند ماها را بلند کنند و تقریبا هر چی از دهنشان در می آید به ما بگویند.
  • مساله بازار و وقت نماز و ... و همچنین برنگشتن از مسجد از ایام نزدیک به نماز و... هم یکی از آن موارد مهم مبتلا به است.
  • به جا آوردن طواف و سعی صفا و مروه به صورت دست جمعی به طور جدی به نظم سایر طواف کنندگان خدشه ایجاد می کند و... که بعدا در این باره بندی مجزا می نویسم.
• در این سفر معنوی از دعا کردن و نماز خواندن و حتی طواف کردن برای دیگران غفلت نکنید. با یک حساب سر انگشتی خواندن صد نماز امری شدنی است و می توان برای صد نفر از نزدیکان نماز به جا آورد. به جا آوردن حج عمره دوم به نیابت از دیگران شدنی است و این کار را هم می توان برای صدها نفر انجام داد. یعنی یک حج را برای صدها نفر به جا آورد. واقعا دلیلی در مضایقه در این کار وجود ندارد. (البته احکامی دارد که حتما باید بپرسید)
• حج یک عبادت دست جمعی در اسلام است. منتها از آن جنس عباداتی نیست که با فردی بودنش تناقض داشته باشد. جمعی بودنش در جمع شدن افراد است (و از این حیث با نماز جماعت و... فرق می کند). یک رسم غلط ما ایرانی ها و برخی دیگر کشورها انجام دسته جمعی اعمال است. در طواف یکی دعا بخواند و بقیه تکرار کنند ، همه در کنار هم بروند و... راستش به نظر من این طور اعمال به جا آوردن امکان تفکر و خلوت و حضور قلب را از افراد می گیرد و درست نیست. ما باید اصل را بگذاریم بر اینکه هر کس خودش اعمال به جا بیاورد و برای آنهایی که به هر دلیل نمی توانند فکر دیگری بکنیم. بر این اساس کلا توصیه ام به افراد این است که احکام را خوب یاد بگیرند (بویژه مبطلات رایج) و اعمالشان را فردی به جا بیاورند. کسانی که سفر دومشان هست که این کار بسیار آسان تر است. الحمدلله در همه شرایط یک روحانی در مطاف و مسعی پیدا می شود که اشکالات را پرسید. این کار با توجه ارزشش بهتر است از یک عمل ظاهری دست جمعی که باطنش قربانی دسته جمعی بودنش می شود به علاوه اینکه همانطور که گفتم این شکل جمعی، اعمال بقیه افراد را هم مختل می کند و از این رو لااقل مورد دعای بقیه نخواهیم بود.
• مساله وحدت یک مساله جدی در این سفرها است. این بند را ویژه مقلدین مقام معظم رهبری می نویسم (چون از دیدگاه بقیه خبر ندارم). ما دچار نوعی ولایت ناپذیری در این زمینه هستیم.باید این بند را با یک مثال توضیح دهم : رهبری اقتدا به آنها را صحیح می داند، حتی نماز خواندن روی فرش را (در صورتی که به هر دلیل روی سنگ مقدور نشد)درست می دانند، اتصالات را در جایی که آنها متصل می دانند درست می دانند و...  اما عده ای اهتمام دارند که حتما نمازهایشان را اعاده کنند!!! اعاده نماز ظاهرا از حیث ظاهری خدشه ای به وحدت نمی زند اما از حیث باطنی و اینکه کاری را که خودمان قبول نداریم حتما روی دیگران اثر نمی گذارد و ده ها استدلال دیگر از این جنس با خواسته رهبری فاصله دارد. من در این سفر به این نتیجه رسیدم ما از این سمت هم با مرجع مان فاصله داریم. یعنی عملی را مرجع درست می داند و ما نه!!! ظاهرا باید نماز به دل خودمان بچسبد و به اصطلاح برای خودمان نماز می خوانیم و نه برای خدا! این اتفاق شاید قابل تسامح باشد اما منطقی که چنین رفتاری را ایجاد می کند در عرصه های دیگر قطعا به وحدت و ده ها خواسته دیگر رهبری هم کمک نمی کند. یعنی آن ناخالصی باطنی خودش را در جایی در ظاهر هم نشان خواهد داد. من باید صریح و شفاف بگویم بسیاری از روحانیون ما هم فهم درستی از انتظارات رهبری درباره وحدت و تعامل با اهل سنت ندارند. منظورم روحانی کاروان خودمان نیست. من با چندین روحانی در این سفر صحبت کردم، مساله پرسیدم، نظر خواستم و... دقیقا متوجه شدم که اکثر آنها بر روی حکمی که رهبری با قطعیت گفته احتیاطی هم سوار می کنند. آنجا با اجازه شما اگر یک حکم اختلافی را از چند نفر بپرسی چندین جواب دریافت می کنی. چون روحانیت معظم دوست ندارد صریح حرف مرجع را بزند. دوست دارد آن را که خودش می پسندد به شما بگوید. کشور برای ایجاد درک صحیح از مساله وحدت نیازمند کار جدی و اساسی است. وحدت آن قدر که از اندیشه رهبری فهمیدیم یک امر موقتی و تاکتیکی نیست. بلکه باور دینی و اعتقادی ایشان است و آن قدر که من فهمیدم معنایش این نیست که اختلافات ما برادران اهل تسنن جدی نیست و... اختلاف هست اما وحدت یک اعتقاد است. اگر رفتار ما بر مبنای اعتقاد به وحدت باشد، حتما مسیر وحدت تسریع خواهد شد. و اگر رفتاری ظاهر وحدت داشته باشد اما از اعتقاد و باور درونی برنخواسته باشد اثرش کم خواهد بود و این جمله یکی از سنت ها و قواعد الهی است.
  • تبصره: خیلی علاقمندم مجموعه فتاوای رهبری درباره موضوعات مرتبط با ارتباط ما با برادران اهل تسنن را یک جا بخوانم. اگر کسی آدرسی دارد و مکتوبی معرفی کند

• و چند نکته اجرایی و حاشیه ای
  • انصافا جمهوری اسلامی برای حمایت از زائران و یک حج راحت تلاشهای زیادی کرده است. آنجا سیستم های پشتیبانی جدی در عرصه های مختلف ایجاد شده است.یعنی یک جمهوری اسلامی کوچک در عربستان. مثلا همین وجود روحانی در هر کاروان و زحمات زیادی که می کشند، بعثه و فعالیت های فرهنگی متعدد، سیستم درمانی رایگان و خوب، سیستم حمل و نقل ویژه ایرانی ها در شهر مکه (ده خط)، سیستم پخت و پز غذا و اجازه هتل ها و... که عملا سفرها را ارزان تر از هزینه واقعی در می آورد و... البته جا برای کار بیشتر هم هست و می تواند پیشنهادات متعددی را داد.
  • کادر ایرانی مستقر در عربستان بدون استثنا خوش برخورد، کم ادعا و خدمتگذار زائران بودند و این برخواسته از افتخاری بودن آنهاست. واقعا خودشان را خادم زوار می دانستند.
  • ما باید در کشور کاری کنیم که ثبت نام برای حج و اعزام سالانه شود. مثل وضعیت فعلی عتبات. این شدنی است و کار سختی هم نیست. امید در مردم بیشتر می شود. باچند قاعده مثل ضریب بالا دادن به حج اولی ها و... می توان این فرصت را برای همه ایجاد کرد.
  • این سی صد دلار ارز مسافرتی به حجاج واقعا ضرورت ندارد. حداکثر 50 دلار برای رفت و آمدهای متفرقه و حج دوم و... کفایت می کند. وجود این ارز یک عامل مهم گرایش به سمت بازارها است.
  • و چند اطلاع رسانی ساده
    • بسته به نوع تماس هایتان ممکن رومینگ همراه اول بهتر از خرید سیم کارت باشد و یا بالعکس. حتما بررسی کنید
    • اگر بچه می برید حتما کالسکه هم ببرید در مدینه خیلی بدرد می خورد.
    • در لابی هتل ها معمولا اینترنت هست و یک موبایل برای چک میل و... کافی است.
    • ساعت آنجا در تابستان یک ساعت و نیم از ایران جلوتر است
    • پروازهای سعودی در مدینه به زمین می نشینند و از این جهت عملا یک روز به نفع زوار است گرچه گرانتر است
    • نماز در پروازهای سعودی دشوار است و حتما برایش تدبیر کنید
    • هتل های مدینه معمولا نزدیک حرم هستند و هتل های مکه دور
    • شب های جمعه مکه بسیار شلوغ است و وقت خوبی برای حج مجدد نیست بویژه اگر توان بدنی ضعیف فباشد و یا اینکه بر احکام مسلط نباشید
    • یک ساعت بعد از نماز صبح، بعد از نماز ظهر و نیمه های شب وقت های خلوت حرمین است.
    • بقیع دو بار در روز باز می شود بعد از نماز صبح و بعد از نماز عصر و هر بار حدود دو ساعت و فقط برای مردان
    • به نظر حقیر مدیریت سعودی ها بر حرمین با آن همه تردد و رفت آمد مدیریت قابل قبولی است.
    • صدقه از مستحبات زیارت است و سعی کنید فراموش نکنید
    • مسجد قبا اعمال مهمی دارد و جای با فضیلتی است با آن برخورد تاریخی و زیارتی نکنید. (توضیحات بیشتر در صوتهای جناب آقای سعادت فر)
    • خرید در مدینه بهتر از مکه است (البته سعی کنید خرید نکنید کلا برای اقتصاد کشورمان بهتر است) ؛ ضمنا با این وضع دلار اکثر قیمت ها در ایران ارزانتر است.
    • در عربستان لعن فرستادن به خلفا حکم اعدام دارد.
    • اگر می خواهید عکس بگیرید از همان روزهای اول شروع کنید
    • سعی کنید دلهایی را در ایران با خودتان همراه کنید

 

تکمله ای درباره زیارت که نکات مفیدی دارد

 

دعا کنید که انشالله خداوند به ما توفیق دهد که مستمر توفیق زیارت ائمه معصومین را داشته باشیم. 

حضرت امام ره در کتاب چهل حدیث درباره روش های حضور قلب می فرمایند که اول کار آن است که انسان به قلب بفهماند که باید عبادت کند. 

 شما که توفیق زیارت خانه خدا و 6 معصوم را پیدا می کنید به این نکته بیش از پیش دقت کنید. الحمدلله الان حدودا چهل روز تا موعد زیارت مانده است و می توانید چله بگیرد و به طور خاص گناه نکنید بلکه مقدمه ای بشود برای اینکه به قلبتان بفهمانید که چه توفیق مهمی پیدا شده است. 

اگر قلب فهمید خیلی از مسائل حل می شود. 

با معصوم ارتباط برقرار کنید و سعی کنید قلبا به او ایمان داشته باشد. این همان ترجمه دیگری از اخلاص در چنین عملی است. اگر ایمان داشته باشیم قطعا ارتباط هم برقرار می شود و اگر ارتباط برقرار شد همه چیز حل می شود تا روزی که پایبند باشیم به چنین قواعدی.... 

حتما هدف از سفرتان را در یکی دو جمله مکررا تکرار کنید. حتما برای گرفتن حاجت نروید. البته حاجت بگیرید منتها به این نیت نروید. ببینید چه کردید که خدا این توفیق را داده است . آن خط را پیدا کنید و حفظ کنید و...

از توفیقات مهم این سفر زیارت حضرت زهرا است که دیگر توضیحات لازم ندارد و خود استادید به عظمت آن و کسب اجازه کنید برای این زیارت...

 به یاد سایر ائمه باشید به هر حال ما در سایه حضرت رضا علیه السلام و حضرت اباعبدالله زندگی کردیم و به جایی رسیدیم. به هر حال اگر عنایات این ائمه نبود سایر توفیقات هم معلوم نبود حاصل شود. ائمه نور واحدند...

حتما دعا کنید خداوند به ما همیشه توفیق زیارت معصومین را عطا کند که اگر خدای ناکرده از این توفیق محروم شدیم معلوم نیست در بقیه امور به جایی برسیم.